Werf van Goedhart

• Werf van Goedhart (kraanbaan)
  • Datering: 1933-1934
  • Oorspronkelijke functie: Kraanbaan
  • Bouwstijl: Functionalisme
   

  Algemene beschrijving

  Kraanbaan, onderdeel van voormalige transport- en laadinrichting voor kolen.

  Historie gebied

  De Staart, het gebied ten oosten van het centrum van Dordrecht stond vanaf de 17e eeuw bekend als de Merwegronden, waar door het aanslibben nieuw land ontstond op de locatie van de vroegere Grote Waard. Ten noorden begrensd door de Merwede en ten zuiden door de vaarweg naar Geertruidenberg (het Wantij), werd het gebied langzaam ingedijkt. Met het oog op uitbreiding van de stad en haar industriële activiteiten besloot de gemeente begin 20e eeuw de vrijwel onbebouwde Staart, de polders tot aan de spoorlijn Dordrecht-Geldermalsen, te ontwikkelen. De in 1910 feestelijk geopende Prins Hendrikbrug over het Wantij zorgde voor de ontsluiting van het gebied vanuit de stad. Na het aanleggen van de Eerste Merwedehaven kwam de vestiging van de bedrijven goed op gang. In het zuidelijk gedeelte werden volkswoningbouwcomplexen gerealiseerd: het Noorderkwartier (1914-1921) en de Rivierenbuurt (1933-1935).

  Geheel west bevond zich het gors 'de Staart', oftewel de Kop van de Staart. Een groot deel van het terrein werd lange tijd verhuurd aan het Corps Pontonniers en de Dordrechtse Bond voor lichamelijke opvoeding. Van 1913 tot 1943 was er een 'gemeentelijke zweminrichting' die in open verbinding stond met de Merwede en het Wantij. Aan weerszijden van de nieuwe Maasstraat vestigden zich vanaf 1910 in de loop van de tijd diverse bedrijven, waaronder een betonfabriek, een hoefijzerfabriek Hippos en Scheepswerf en Machinefabriek de Biesbosch. Tussen de grote industriële complexen werden kantoren en enkele woningen gebouwd.

  In de huidige situatie is vrijwel alle bebouwing op de Kop van de Staart gesloopt om ruimte te maken voor de nieuwe woonwijk 'Stadswerven'. Als restanten van het industrieel verleden zijn de kraanbaan aan de oever van de Merwede, de scheepshellingen en de in 1951 gebouwde fabriekshal van de Scheepswerf de Biesbosch blijven staan evenals de bebouwing op de zuidelijke hoek van de Maasstraat en Merwedestraat.

  Ligging

  De vrijstaande kraanbaan staat aan de noordzijde van de Kop van de Staart, aan de oever van de Beneden Merwede. Het bouwwerk was loodrecht op de Maasstraat gebouwd, die in de huidige situatie op deze locatie verdwenen is door het bouwrijp maken van de grond. De kraanbaan loopt door tot over de beschoeiing van het schiereiland en staat enigszins schuin ten opzichte van de oever.

  Hoofdvorm

  De kraanbaan bestaat uit een transportbrug, een rechthoekige, langwerpige constructie, ondersteund door betonnen jukken.

  Bouwgeschiedenis

  In 1933 werd een vergunning aangevraagd door Staatsmijnen Limburg voor 'een transport- en laadinrichting voor kolen, bestaande uit een onderbouw in gewapend beton, waarop een ijzeren verlaadkraan en uithouder ten behoeve van de verlading.' De inrichting werd door de N.V. Nederlandsche Betonmaatschappij Bato gebouwd. De kraanbaan stond tussen het opslagterrein van de B.I.M. (Bataafsche Import Maatschappij) en het gemeentelijk zwembad. De kolenbunkers naast het zwembad gaven bij het overladen de nodige overlast door het vrijkomende kolenstof, toch bleef het zwembad tot 1943 open voor de 'on- en minvermogenden'. Tegenover de kraanbaan werd een klein noodkantoor gebouwd, direct aan het Wantij. Dit werd in 1936 vervangen door een woonhuis met kantoor.

  In 1947 werd het terrein overgenomen door A. Goedhart en Zonen. De kraan bleef in gebruik, ditmaal voor het laden en lossen van zand. Hoewel door gebrek aan opvolging, het bedrijf in 1974 werd overgenomen door Boskalis, staat het object nog steeds bekend als de kraanbaan van Goedhart. De kraan van Piet (de machinist) is in 1992 van de kraanbaan getild richting sloperij.

  In 2014 is besloten de kraanbaan te laten staan en op te nemen in het stedenbouwkundig plan van de woonwijk Stadswerven. Een jaar later is de kraanbaan gerestaureerd. Op diverse plekken was het beton aangetast door corrosie van de wapening. De beschadigde plekken zijn uitgehakt en gevuld met een betonreparatiemortel in een lichtere tint dan het bestaande beton. De geschilderde tekst NV A. Goedhart en Zonen op de transportbrug is hierdoor nauwelijks meer zichtbaar. Ook de tekstbordjes aan beide zijden die naar het bedrijf verwezen zijn verdwenen.

  Toekomst

  Sinds 2015 wordt gezocht naar een functie voor de kraanbaan, bijvoorbeeld door de kraanbaan toegankelijk te maken en er iets op te bouwen.

  Beschrijving

  De kraanbaan bestaat uit een kraanbrug: twee balken van gewapend beton met een lengte van ca. 50 meter, destijds ca. 11 meter boven het maaiveld aangebracht. Op de balken is een ijzeren kraanrail gemonteerd. De brug wordt ondersteund door gewapende betonnen jukken die aan de onderzijde aan elkaar gekoppeld zijn. Van de in totaal acht jukken zijn de voorste vier met elkaar verbonden door betonnen schoren.

  De verlaadkraan met uithouder en de bijbehorende elektrische aandrijvingen zijn verdwenen, evenals de in hout uitgevoerde werken, waaronder een steiger en meerpalen voor het vastmeren van schepen. Tijdens de restauratie in 2015 zijn de stalen trappen aan de oostzijde verwijderd, waardoor alleen het hekwerk langs het looppad op de transportbrug nog resteert.

  Beschrijving perceel

  De kraanbaan staat in de huidige situatie in een geheel open landschap waarvan de oorspronkelijke inrichting gesloopt is ten behoeve van de te bouwen woonwijk. De prominente ligging aan het water herinnert aan de voormalige functie van de kraanbaan.

  Waardering

  Cultuurhistorische waarde

  De kraanbaan heeft cultuurhistorische waarde als voormalige kolen transport- en verlaadinrichting van één van de laatste staatsbedrijven van Nederland en als herinnering aan de economische binding van het Eiland van Dordrecht met het water.

  Architectonische waarde

  De kraanbaan heeft architectuurhistorische waarde door de bijzondere constructie van gewapend beton, uitgevoerd door de Nederlandse Betonmaatschappij Bato.

  Situering

  De kraanbaan heeft stedenbouwkundige waarde door de prominente ligging aan en in de rivier waardoor een verbinding gelegd wordt tussen land en water.

  De kraanbaan heeft stedenbouwkundige waarde als enig relict van het industrieel verleden op de westpunt van de Staart waardoor het een markante aanvulling gaat vormen op de overige toekomstige bebouwing.

  Gaafheid

  De kraanbaan is van belang door de gaafheid van de constructie.

  Publicaties

  • Hans Goedhart, Zandzuigbedrijf A. Goedhart & Zonen (1903-1974): Een bedrijfs- en familiegeschiedenis, 2023.
  • Sjoerd de Meer, Verhalen van Dordrecht 31: Van zeil naar stoom en diesel - Dordrecht en de binnenvaart, 2015.
  • Zandzuigbedrijf A. Goedhart & Zonen (1903-1974), tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.90 2024.

  Bijlage

  • 
    9123583.pdf (opent in een nieuw venster)

  ---