Smitsweg

• Smitsweg (heulbrug)
  • Datering: 1683
  • Oorspronkelijke functie: Heulbrug
  • Bouwstijl: Traditionalisme
   

  Algemene beschrijving

  Bakstenen heulbrug over de Oostkil, gebouwd in 1683 in de polder Wieldrecht (uit 1659).

  De redengevende omschrijving betreft alleen de heulbrug.

  Historie gebied

  Wieldrecht was in de middeleeuwen een ambacht, gelegen aan het zogenoemde Oude Maasje, ongeveer ter hoogte van het huidige Willemsdorp. Ten gevolge van de Sint Elisabethsvloed in 1421 ging de hele Grote Waard - de voorraadschuur van het graafschap Holland - ten onder. Het Eiland van Dordrecht werd pas vanaf begin 17e eeuw weer ingepolderd. Achtereenvolgens herrezen het Oude Land van Dubbeldam (1603), de Noordpolder (1616), de Zuidpolder (1617) en de Alloysen- of Bovenpolder (1652) en in 1659 als laatste grote inpoldering de polder Wieldrecht onder de jurisdictie van de Grafelijkheid van Holland.

  De bewoning in de polder Wieldrecht concentreerde zich aan de dijken en rondom kruispunten van wegen. De eerste bewoning verscheen al heel snel in de vorm van buitenplaatsen met bijbehorende boerderijen met name langs de toen nieuwe (deels natuurlijk, deels gegraven) vaarweg Dordtsche Kil: Kilzicht, Wielhoven, Krab- en Landzicht en Veerzicht. Aan de huidige Smitsweg verrees de hoeve/buitenplaats Rustenburg. Aan het veer op 's Gravendeel ontstond ook het buurtschap Wieldrecht. Na de Franse Tijd, waarin de heerlijkheden werden opgeheven, werd Wieldrecht een zelfstandige gemeente, totdat het in 1856 verenigd werd met de gemeente Dubbeldam en een deel van de gemeente De Mijl en in de 20e eeuw met de gemeente Dordrecht.

  Direct langs de Dordtsche Kil is alle oorspronkelijke bebouwing verdwenen, vooral ook vanwege de rechttrekking van dat vaarwater rond 1970. Door de aanleg van de industrieterreinen in de 20e eeuw is de oorspronkelijk 17e-eeuwse polderstructuur met de buitenplaatsen en boerderijen grotendeels verloren gegaan.

  Historie heulbruggen

  Op het Eiland van Dordrecht is met name vanaf de 17e eeuw een zeer groot aantal gemetselde heulbruggen gebouwd. Een heul is een oud woord voor een duiker of een overdekte waterloop. De brug over die duiker of watergang wordt heulbrug genoemd.

  Elke dijk werd/wordt geflankeerd door minimaal één, later zelfs twee dijksloten om het overtollige water uit de polder af te kunnen voeren. De dijk functioneert ook als ontsluitingsweg voor de polder en bebouwing ligt hier dan ook over het algemeen dichtbij. Soms werd er gebouwd tussen dijk en dijksloot, soms ook achter dijk en sloot.

  In het laatste geval is een heulbrug over de sloot nodig om het huis/boerderij te kunnen bereiken vanaf de dijk/weg. Ook de schaarse andere polderontsluitingswegen werden/worden aan twee kanten geflankeerd door een bermsloot. Rond 1900 zijn veel van deze wegflankerende sloten - die ook dienst deden als open riolen - met het oog op hygiëne en het tegengaan van cholera-epidemieën gedempt en de bijbehorende bakstenen heulbruggen gesloopt. In de tweede helft verdwijnen er nog meer wegsloten en heulbruggen om ruimte te maken voor bredere wegen, fietspaden en parkeerplaatsen.

  Het aantal resterende gemetselde heulbruggen is dus gedecimeerd en daar waar nu nog sloten/watergangen aanwezig zijn, zijn ze vanwege voortdurend en frequent gebruik, vaak al geheel of gedeeltelijk vervangen door modernere versies in metaal of beton.

  Ligging

  Op de kruising van de Oostkil met de Smitsweg in de polder Wieldrecht.

  Hoofdvorm

  Bakstenen boog- of heulbrug.

  Bouwgeschiedenis

  De bakstenen brug is gezien het jaartal 1683 ruim 20 jaar na de realisatie van de polder (1659) gebouwd. Waarschijnlijk had de brug een houten voorganger. De kruising van Oostkil en Smitsweg staat al op een kaart uit 1660.

  In 2008 is het metselwerk en het voegwerk van de brug gerepareerd.

  Beschrijving exterieur

  Beide frontmuren en de vier vleugelmuren van de heulbrug zijn opgetrokken in gele IJsselstenen in kruisverband. De brug heeft een rondgewelf van baksteen. De boog is afgezet met een rollaag van IJsselstenen.

  In de oostelijke frontmuur zit, als sluitsteen in de boog, een natuursteen met het jaartal 1683, in de westelijke frontmuur een natuursteen met het wapen van Wieldrecht: drie Andreaskruisen.

  In 2014 is het baksteenwerk aan de bovenzijde van de brug langs de randen beschadigd door zwaar verkeer op dit fietspad.

  Waardering

  Cultuurhistorische waarde

  De bakstenen heulbrug herinnert direct aan de 17e-eeuwse inpoldering van de polder Wieldrecht. In deze polder bleven in verband met de ontwatering enkele oudere killen bewaard. De Oostkil is één van die killen, de andere zijn de Westkil en de Koekebakkerskil.

  Op de kruising van een polderontsluitingsweg met een kil, hier de Smitsweg en de Oostkil - moesten bruggen worden gebouwd.

  De steen met het wapen van Wieldrecht laat zien wie er verantwoordelijk was voor de brug: het polderbestuur van Wieldrecht.

  Dergelijke bakstenen bruggen zijn op het Eiland van Dordrecht zeer zeldzaam geworden.

  Architectonische waarde

  De bakstenen heulbrug is vooral typologisch in combinatie met zijn ouderdom - 1683 - van waarde.

  Ensemblewaarde / Situering

  De heulbrug heeft een directe relatie met de polder Wieldrecht, de Smitsweg, de Oostkil en mogelijk ook met de iets zuidelijker gelegen buitenplaats Rustenburg.

  Gaafheid

  De brug met vleugelmuren en gevelstenen is gaaf, compleet en in dagelijks gebruik als brug in een fietspad tussen de Zuidendijk en de Kilweg.

  Het metselwerk is in redelijke staat, maar toont enkele gebreken die onderhoud behoeven.

  Unieke waarde

  Het is één van de weinig nog resterende 17e eeuwse bakstenen heulbruggen - met vleugelmuren en gevelstenen - op het Eiland van Dordrecht. Een iets oudere bakstenen heulbrug uit 1661, zit in de oprijlaan van de buitenplaats Amstelwyck. Als heulbrug over een kil is deze in de Smitsweg een uniek exemplaar.  

  Bijlage

  • 
    9123017.pdf (opent in een nieuw venster)

  ---