Polder Stededijk

• Polder Stededijk (sluis)
  • Datering: 1881-1898
  • Oorspronkelijke functie: Sluis
  • Bouwstijl: Traditionalisme
   

  Algemene beschrijving

  In- en uitwateringsluis met bakstenen vleugelmuren en een ijzeren portaal voor dubbele ijzeren schuiven met ijzeren windwerken.

  De redengevende omschrijving betreft alleen de sluis.

  Beschrijving sluizen

  Een sluis is een waterbouwkundig kunstwerk ter regulering van de waterstand en voorzien van afsluitmiddelen als wegneembare kering.

  Op het Eiland van Dordrecht hebben de meeste sluizen de functie van een in- en uitwateringssluis. De is het oudste sluistype. Een dergelijke sluis zorgt voor de afvoer van overtollig binnenwater - regenwater uit lucht of kwelwater via een dijk - uit een polder of boezem, meestal op een waterweg zoals een benedenrivier, een zeearm of op zee. Het kan ook overtollig buitenwater keren: bij eb staan sluisdeuren open, bij vloed zijn ze gesloten. De meeste sluizen hebben de mogelijkheid met schotbalken dichtgezet te worden voor het geval de sluis drooggelegd moet worden voor onderhouds-werkzaamheden. De schotbalken worden meestal opgeslagen in speciale schuren.

  Elke polder of waard heeft minstens één sluis, aangelegd in de omringende polderdijk of waardkade: deze elementen zijn dan ook onlosmakelijk met elkaar verbonden. De functie of het type sluis kan om verschillende waterhuishoudkundige redenen wijzigen, soms zelfs geheel verloren gaan. Op het Eiland van Dordrecht, dat gekenmerkt wordt door elkaar opvolgende inpolderingen, hebben bijvoorbeeld vrijwel alle sluizen in de oudste polders - en binnen de zeewerende dijken - hun oorspronkelijke eb- en vloeddeuren verloren: veel sluizen zijn duikers of bruggen geworden. Hierdoor vallen ze in hun omgeving vaak minder op.

  In de Biesbosch, het gebied buiten de zeewerende dijken, verbeterde de waterhuishouding - met name de waterafvoer - aanzienlijk met de aanleg van de Nieuwe Merwede tussen 1859 en 1879. Niet alleen werden daarvoor vele killen in het gebied afgedamd, ook werden veel schotbalksluizen gebouwd om het waterpeil in elke polder en waard afzonderlijk te kunnen beheersen. Een schotbalksluis hoeft niet persé in een waterweg te liggen, hij kan ook onderdeel van een dijk zijn. Vooral in de 20e eeuw is dit type sluis veel aangelegd. Afsluiting van de sluis vond plaats door het aanbrengen van meerdere schotbalken, die werden verwijderd als het water moest worden afgevoerd. Dit kan geleidelijk door telkens één balk weg te halen. Het water vloeit dan langzaam weg, zodat bijvoorbeeld bezonken slib kan achterblijven en voor de nodige bemesting zorgt.

  Het sluiten van de Haringvlietsluizen in 1970 leidde direct tot veel geringere verschillen tussen hoog en laag water: de getijwerking is daarmee zo goed als verloren gegaan. De meeste schotbalksluizen hebben daarmee hun functie verloren.

  Historie gebied

  De Sliedrechtse Biesbosch is net als de Dordtse Biesbosch ontstaan na de Sint Elisabethsvloed van 1421. Veel van de grote binnenzee werd in de loop van de tijd drooggelegd en ingepolderd. De eerste aanwassen worden op 17e-eeuwse kaarten aangeduid als Opgecomen landen.

  Door het aanleggen van de Nieuwe Merwede (1859-1879) werden de Brabantse en Zuidhollandse Biesbosch van elkaar gescheiden.

  Gebieds- en eigendomsgrenzen liepen dwars door de Sliedrechtse Biesbosch: het westelijk deel was Dordts grondgebied, het middendeel behoorde tot de gemeente Sliedrecht en de meest oostelijke punt, de Kop van de Oude Wiel behoorde tot Werkendam. De begrenzing van het gebied vormen de Beneden Merwede, de Nieuwe Merwede, het Wantij en de Sionsloot.De huidige Sliedrechtse Biesbosch bestaat uit een combinatie van oude polders, moeras- en stiltegebied en recreatiepark de Hollandsche Biesbosch.

  De polder Stededijk is al rond 1682 voor een klein deel bedijkt geweest en heette toen Stads Dijck. Pas rond 1830 is de polder in zijn huidige grootte ingedijkt en werd er meteen aan de Merwedezijde een bijbehorende boerderij gebouwd. In 1881 had de polder twee sluizen: in het zuiden op de Dode Kikvorskil en in het oosten op de Bassekil.

  Vóór 1898 kwam er in het noorden een derde sluis bij, uitwaterend op de Beneden Merwede.

  Ligging

  De sluis ligt in de noordelijke dijk van de polder Stededijk en waterde uit op de Beneden Merwede.

  Hoofdvorm

  In- en uitwateringsluis voor de polder Stededijk op het buitenwater (Beneden Merwede), met bakstenen vleugelmuren en een ijzeren portaal voor dubbele ijzeren schuiven met ijzeren windwerken.

  Bouwgeschiedenis

  Op een historische kaart uit 1898 wordt op deze locatie voor het eerst een sluis aangeven.

  Beschrijving exterieur

  De sluis bestaat aan de binnen- en de buitenzijde uit twee vleugelmuren opgetrokken uit baksteen in kruisverband. De vleugelmuren hebben een schuin verloop en eindigen in in vlechtwerk.

  Tussen de vleugelmuren is een ijzeren balk met een hoog ijzeren portaal aangebracht waar door middel van twee ijzeren windwerken met heugelstangen de twee ijzeren schuiven op- en neergehaald kunnen worden. Beide schuiven zijn neergelaten en de sluis is dus gesloten.

  Het metselwerk toont veel ontbrekende bakstenen, verzakkingen en verschuivingen door struikgroei en losse voegen.

  De afstand tot de Merwede is inmiddels groter geworden door de aanslibbing van grond. Aan beide zijden van de sluis is geen water meer aanwezig: de sluis staat als het ware 'op het droge'.

  Beschrijving perceel

  De sluis ligt in de noordelijke dijk van de polder Stededijk en was onderdeel van de waterhuishouding in de polder.

  Waardering

  Cultuurhistorische waarde

  De sluis is een onlosmakelijk onderdeel van de polder Stededijk en onderdeel van de waterhuishouding in die polder. De sluis werd bediend vanuit een al lang verdwenen, iets oostelijker op de dijk gelegen boerderij.

  In de Tweede Wereldoorlog is deze sluis gebruikt om de polder te inunderen.

  Architectonische waarde

  Het metselwerk getuigt van enige extra aandacht vanwege de detaillering. Het geheel in ijzer uitgevoerde schuifsysteem is een opvallend onderdeel.

  Ensemblewaarde / Situering

  De sluis ligt in de noordelijke dijk van de polder. Hij waterde oorspronkelijk direct uit op de Beneden Merwede.

  Gaafheid

  De sluis is relatief compleet en relatief gaaf behouden.

  Unieke waarde

  In de Sliedrechtse Biesbosch is dit de enige sluis met ijzeren schuiven. Het is ook één van de oudste sluizen in het gebied.  

  Bijlage

  • 
    9122998.pdf (opent in een nieuw venster)

  ---