Oranje Vrijstaatplein

• Oranje Vrijstaatplein 2
  • Naam: Gemeenteschool no. 3
  • Datering: 1912
  • Oorspronkelijke functie: Schoolgebouw
  • Bouwstijl: Rationalisme
  • Architect: van Ruyven
  • Postcode: 3312EP
   

  Algemene beschrijving

  Schoolgebouw voor openbaar lager onderwijs.

  Ligging

  Het vrijstaande schoolgebouw is met de hoofdentree gelegen aan het Oranje Vrijstaatplein in de Transvaalbuurt. Deze buurt, gelegen tussen de Toulonselaan en de Krommedijk, is gebouwd in het begin van de twintigste eeuw. Het is een woonbuurt met voornamelijk aaneengesloten woningblokken van één en twee bouwlagen hoog. De school met voorplein vormt de enige verbijzondering in het gebied. De linker zijgevel grenst aan de Marthinus Steynstraat, de rechter zijgevel ligt aan de Christiaan de Wetstraat. De achtergevels en binnenterrein grenzen aan de percelen van beide straten.

  Hoofdvorm

  Het pand bestaat uit twee bouwlagen en een zolder onder omlopend schilddak op een U-vormige plattegrond met een uitbouw van twee bouwlagen onder schilddak in het hart van het pand aan de achterzijde. Dwars op de zuidelijke poot van de U-vorm is een rechthoekig volume gebouwd van één bouwlaag onder een wolfsdak.

  Bouwgeschiedenis

  Het schoolgebouw aan het Oranje Vrijstaatplein maakt deel uit van een serie scholen die in opdracht van de gemeente Dordrecht gebouwd werd. Het betreft hier gemeenteschool no 3, naar een ontwerp van Gemeentewerken. Helaas zijn geen bouwdossiers gevonden, alleen enkele detailtekeningen. Deze zijn ondertekend door J.N. van Ruyven (1859-1925), die vanaf 1899 directeur was van de Dienst Gemeentewerken Dordrecht.

  Het pand is altijd in gebruik geweest als schoolgebouw; onder andere de Prinses Ireneschool en 't Startblok waren hier gevestigd.

  In 1989 wordt de school gerenoveerd. Het betreft hier onder andere doorbraken in muren en veranderingen aan de lokalen, waarvan enkele verdeeld worden in kleinere ruimten en het brandveilig maken van het pand.

  Momenteel is school Noordhove in het pand gevestigd met op de begane grond een peuterspeelzaal.

  Beschrijving exterieur per gevel

  De gevels van het pand zijn gemetseld in een roodbruine baksteen in staand verband. In de voor- en zijgevels zijn vier dubbele speklagen van groen geglazuurde steen opgenomen die de lijn volgen van de rollagen en onderdorpels boven en onder de kozijnen. De vensteropeningen in deze gevels zijn bijna alle voorzien van een hanenkam met zandstenen aanzetstukken en hardstenen onderdorpels. Het metselwerk is voorzien van een uitstekende plint in trasraam, afgedekt met een hardstenen plintlijst. In het trasraam zijn openingen met rollaag opgenomen voor luchtroosters. De gevels onder schilddak worden beëindigd door een fors uitkragende betimmerde goot op geprofileerde klossen. Onder de goot is een band van siermetselwerk aangebracht.

  Voorgevel

  De voorgevel is symmetrisch van opzet en verdeeld in vijf traveeën. De middelste travee is uitgevoerd als middenrisaliet met goot conform overige gevels. Het metselwerk verspringt aan de zijkanten trapsgewijs tweemaal. Aan weerszijden van de goot loopt het metselwerk iets door naar boven en wordt daar beëindigd met een hardstenen sierdekplaat, waaronder in het metselwerk twee speklagen van groene, geglazuurde steen. Onder de goot is centraal een kort T-vormig veld met zandstenen aanzetstukken uitgespaard en voorzien van een keramisch tegeltableau met randversiering en het opschrift 'ANNO-1912'.

  Bovenin in de hoeken zitten ventilatieroosters. Onder het tableau bevindt zich een zandstenen tussendorpel met sierrand, waaronder twee vensteropeningen voorzien van kozijn en een vast raam door roeden verdeeld. Gescheiden door een zelfde tussendorpel zijn daaronder twee vensteropeningen met ongedeeld raam en hardstenen onderdorpel. De lateien en onderdorpel worden aan de boven- en onderzijde geaccentueerd door een groene, geglazuurde baksteen.

  Op begane grond niveau bevindt zich een gevelopening onder een halfronde boog, voorzien van een driesteens rollaag en een terugliggende halfsteens rollaag met zandstenen aanzetstenen en met cirkelmotief gedecoreerde sluitsteen. Het houten kozijn is boven de dubbele deuren voorzien van een bovenlicht met twee stijlen en aan weerszijden van de deuren voorzien van twee vaste ramen. In al deze ramen was oorspronkelijk glas-in-lood aanwezig. De originele deuren zijn uitgevoerd in eikenhout met een vast raam in roeden verdeeld en twee panelen onder, voorzien van een weldorpel op een hardstenen onderdorpel. De plint van het metselwerk is hier uitgevoerd in hardstenen platen. Voor de deuren is een bordes met hellingbaan en een trede aanwezig, uitgevoerd in stoeptegels en gevat in betonnen randbalken.

  Geheel links en geheel rechts is de gevel uitgevoerd als risalerende puntgevel met kleine schouders onder zadeldak en afgedekt met hardstenen randen. De punt in de gevel is voorzien van hardstenen sierstukken, gevat in aanzetstenen waartussen twee banden van groene, geglazuurde steen. Centraal hieronder bevindt zich een zandstenen kruisvormige siersteen waarin een rozet is aangebracht.

  Op het niveau van de zolder zijn drie vensteropeningen, voorzien van hanenkam, zandstenen aanzetstenen en hardstenen onderdorpel. Het middelste kozijn heeft een raam door roeden in zes ruiten verdeeld, de buitenste kozijnen zijn voorzien van een drieruits raam. Op het niveau van de verdieping en op het niveau van de begane grond zijn drie identieke kozijnen aanwezig die veel door het hele pand voorkomen. Deze zijn aan de gevels van de klaslokalen gesitueerd. Boven het kalf is een door roeden in zessen verdeeld, naar binnen vallend raam met onder het kalf een dubbel raam. Oorspronkelijk waren alle onderramen ook door roeden verdeeld.

  Tussen de puntgevels en het middenrisaliet bevindt zich een terugliggend geveldeel met op beide niveaus drie kozijnen conform hierboven beschreven kozijnen.

  Linkerzijgevel

  De gevel bestaat uit geheel links een licht risalerende puntgevel onder zadeldak, identiek aan puntgevels voorzijde, en rechts daarvan een gevel in drie traveeën. De linkertravee met twee maal drie kozijnen is identiek aan het terugliggende geveldeel aan de voorzijde. In het midden bevindt zich op het niveau van de begane grond een grote gevelopening met daarin twee openslaande deuren voorzien van een vierruits raam en boven het kalf een bovenlicht door kalf en twee stijlen verdeeld, waarin door roedes gedeelde ramen. Voor de deuren bevindt zich een bordes met twee treden.

  Op het niveau van de verdieping is een vensterpartij aanwezig van twee maal drie kozijnen. De kozijnen in de onderste rij zijn voorzien van een raam door roeden verdeeld in twee maal twee gelijke delen met een vijfde deel over de gehele breedte van het raam. De kozijnen in de bovenste rij zijn voorzien van een vierruits raam. Deze vensterpartij verspringt ten opzichte van de rest van de gevel; de bovenzijde is lager gepositioneerd en komt tot de onderzijde van een groene speklaag in het metselwerk. De rechtertravee is geheel blind uitgevoerd.

  Rechterzijgevel

  Deze gevel bestaat geheel links uit een blind uitgevoerd deel, met daarnaast een licht risalerende puntgevel onder zadeldak en rechts een geveldeel in twee traveeën met als afsluiting de naar voren uitstekende kopgevel van het gymnastieklokaal.

  De puntgevel is smaller dan de andere puntgevels, maar de afwerking van de top is identiek uitgevoerd, alleen zonder ornament in zandsteen. Centraal op zolderniveau bevindt zich een hoog, smal kozijn voorzien van een drieruits raam. De vensterpartij op de verdieping en de entreepartij op de begane grond zijn identiek aan die van de linker zijgevel. Het geveldeel rechts van de puntgevel heeft in beide traveeën drie kozijnen per verdieping conform het terugliggende deel van de voorgevel.

  De kopgevel van het gymnastieklokaal, aan de bovenzijde afgeknot door wolfsdak, is voorzien van hardstenen dekranden aan de bovenzijde. Centraal in de gevel is een vensterpartij aanwezig onder een driesteens rollaag in een halfronde boog met zandsteen aanzetstenen. De drie vensterassen worden gescheiden door metselwerk, voorzien van zandstenen sluitstenen. Onder de boog worden de kozijnen gedeeld door een kalf, waaronder gelijke, rechthoekige ramen. Onder deze kozijnen is een zandstenen tussendorpel met sierrand aangebracht waaronder drie vierkante kozijnen met daarin een vast raam. Alle ramen in deze vensterpartij zijn voorzien van een roedeverdeling. De linkerzijgevel van deze kopgevel is als blinde gevel uitgevoerd.

  Gevels binnenterrein aan achterzijde

  De U-vorm van het pand met een uitbouw centraal aan de achterzijde en het dwars op de U-vorm geplaatste gymnastieklokaal zorgen ervoor dat er diverse gevels op het binnenterrein uitkomen. Deze gevels zijn iets soberder dan de voor- en zijgevels uitgevoerd. De hardstenen plintrand boven het trasraam is hier uitgevoerd als rollaag en de speklagen van groene, geglazuurde stenen ontbreken, net als de zandstenen aanzetstenen naast en tussen hanenkammen.

  De gevels worden beëindigd door een geprofileerd houten boeiboord, met uitzondering van de gevels van het gymnastieklokaal. Deze zijn voorzien van een betimmerde goot op klossen conform voor- en zijgevels. Centraal staat de achtergevel van de vleugel onder schilddak die in het midden uitgebouwd is in het verlengde van de hoofdentree en tot halverwege de vleugels van het hoofdvolume komt. De zijgevels van de uitbouw staan vrij dicht op de zijgevels van de vleugels.

  Gevels uitbouw

  De achtergevel is symmetrisch. Op de verdieping is een vensterpartij aanwezig met drie vensterassen gescheiden door metselwerk en in twee rijen, gescheiden door een zandstenen tussendorpel. De bovenste rij heeft centraal een kozijn met middenstijl met een weerszijden een kozijn ter halve breedte van het middenkozijn. De vensters onder de tussendorpel zijn minder hoog. Alle kozijnen zijn voorzien van een roedeverdeling met glas-in-lood ramen. Achter deze raampartij bevindt zich het bordes van het trappenhuis.

  Op het niveau van de begane grond bevindt zich recht onder de vensterpartij aan weerszijden een deur met tussen de deuren twee kozijnen voorzien van een raam met roedeverdeling. De zijgevels van de uitbouw zijn blind uitgevoerd.

  Achtergevels hoofdvleugel

  Links van de uitbouw is de achterzijde van de hoofdvleugel te bereiken. Deze smalle gevel is op de begane grond voorzien van een kozijn met originele paneeldeur met raam en bovenlicht en op de verdieping voorzien van een kozijn door kalf en middenstijl verdeeld. Alle ramen zijn door roeden verdeeld.

  Rechts van de uitbouw is deze doorgang in 1989 dichtgezet door een blinde muur ten behoeve van een uitbreiding van de ruimte op de begane grond. Boven deze smalle ruimte bevindt zich de nooduitgang en toegang tot het brandtrappenhuis.

  Zijgevel links, achtergevel van zuidelijke vleugel

  Deze gevel heeft geheel rechts op beide niveaus een vensterpartij met vijf kleinere kozijnen voorzien van kalf. Achter deze gevel zijn de toiletgroepen aanwezig. In het midden van de gevel bevindt zich een toegang naar deze vleugel. De originele paneeldeur is voorzien van een raam met roeden met boven het eerste kalf drie vierkante ramen, gescheiden door een stijl en boven het tweede kalf een bovenraam.

  Aan weerszijden van de deur bevindt zich, gescheiden door metselwerk, een kozijn gescheiden door een kalf. Alle ramen zijn voorzien van een roedeverdeling. Boven het rechterkozijn is op de verdieping een nooduitgang gemaakt met brandtrap. Overige deel gevel: geen opname.

  Zijgevel rechts, achtergevel noordelijke vleugel

  Deze gevel is voor een deel symmetrisch aan hierboven beschreven gevel. Geheel links de vensterpartij van de toiletgroepen, op de begane grond verdwenen door uitbreiding van deze ruimten. Ook in deze gevel is een nooduitgang met brandtrap aangebracht boven het kozijn naast de entree.

  Geheel rechts zijn enkele kozijnen gewijzigd en is op de begane grond een deel dichtgemetseld en voorzien van een nieuw, gelijksoortig kozijn.

  Gevels gymnastieklokaal

  De rechter zijgevel van het gymnastieklokaal, vanaf de straatkant gezien, heeft centraal een entreepartij, voorzien van dubbele, originele paneeldeuren met boven het eerste kalf drie vierkante ramen, gescheiden door een stijl en boven het tweede kalf drie ramen gescheiden door een stijl. Aan weerszijden zijn twee groepen van twee kozijnen aanwezig, gescheiden door metselwerk en voorzien van kalf met boven- en onderraam. Alle ramen zijn met roeden verdeeld.

  Dak

  Alle dakvlakken zijn bedekt met rode Hollandse pannen met bijbehorende nokvorsten en hoekkepers. Op de hoeken van de nok zijn keramische pirons aangebracht. De schilddakvlakken van de zijgevels en de voorgevel zijn alle voorzien van twee dakkapellen onder uitkragend plat dak op geprofileerde klossen, waaronder een kozijn met stijl. De ramen zijn door roeden verdeeld.

  Aan de achterzijde bevindt zich aan weerszijden van het trappenhuis en in de zijvleugels boven de toiletgroepen een dakkapel met kozijn en twee stijlen. In de overige dakvlakken aan het binnenterrein zijn diverse dakramen aangebracht. Op het dak zijn een aantal gemetselde schoorstenen aanwezig.

  Beschrijving interieur

  De plattegrond van het schoolgebouw was heel helder van opzet voor de verbouwing van 1989. Achter het voorportaal van de hoofdentree is dwars hierop de gang die toegang geeft tot de lokalen aan de voorzijde en de gangen in de zijvleugels. De gang is aan weerszijden voorzien van een uitgang naar buiten. In de centraal uitgebouwde vleugel is het trappenhuis gesitueerd. De gangen van de zijvleugels geven toegang tot de lokalen aan de buitenzijde en de toiletgroepen en overige ruimten die aan het binnenterrein gesitueerd zijn. Op de verdieping is deze plattegrond hetzelfde. De directeurskamer bevond zich boven de hoofdentree, achter de gesloten trap naar zolder. In totaal waren er 18 lokalen in het schoolgebouw.

  Op de begane grond worden door de verbouwing in 1989 het lokaal links naast de hoofdentree en het lokaal links naast de entree in de noordvleugel opgeheven en verdeeld in kleinere, secundaire ruimten. De entrees in de zijgevel worden afgesloten ten behoeve van een extra ruimte. De twee lokalen rechts naast de hoofdentree worden samengevoegd tot speellokaal. Alle toiletgroepen in het gebouw worden gemoderniseerd en heringedeeld. Die van de noordvleugel wordt groter gemaakt door middel van een uitbouw tot de gevel van het trappenhuis.

  Op de verdieping komen vier extra ruimten aan de uiteinden van de gangen. Het lokaal op de hoek van de voor- en linkerzijgevel wordt opgeheven voor secundaire ruimten. De twee lokalen van de zuidelijke vleugel worden samengevoegd tot 'multifunctionele ruimte'. De vijf overgebleven lokalen zijn nu alle voorzien van een naastgelegen 'verwerkingsruimte'. Alle ruimten worden voorzien van een verlaagd systeemplafond.

  Ondanks deze ingrepen zijn veel originele onderdelen van het interieur bewaard gebleven.

  Voorportaal

  Het voorportaal wordt door een tochtdeur gescheiden van een voorruimte naar de gang. De dubbele paneeldeuren met raam door roeden verdeeld, zijn gevat in een boogvormig kozijn conform hoofdentree. De boven- en zijramen zijn door roeden verdeeld, met uitzondering van de onderste ramen. De boog boven de muuropening is gemetseld in een rode verblendsteen.

  Gangen

  Alle wanden in gangen, portalen, langs de trap en bordes zijn tot 1.20 m uitgevoerd in schoon metselwerk van rode baksteen, beëindigd door een rollaag en voorzien van een plint in groene, verglaasde steen in rollaag. Alle hoeken zijn afgerond. Op de begane grond zijn de muuropeningen achter het voorportaal en voor het trappenhuis uitgevoerd als halfronde boog met rollagen van rode verblendsteen. Vanaf de aanzet van de boog tot het schoon metselwerk op 1.20, is de kopse kant van de muur ook uitgevoerd in schoon metselwerk met afgeronde hoeken. Aan weerszijden van het trappenhuis loopt op 1.20 m de muur iets door. De overgang wordt in beide vlakken gemarkeerd door een hardstenen siersteen. Voor het overige deel zijn de wanden gestuukt.

  Oorspronkelijk waren de vloeren van portalen en gangen voorzien van terrazzo.

  Trappenhuis

  De bordestrap in twee rechte steken is uitgevoerd in gewapend beton met dektreden van comblanchien marmer. Op de binnenboom en ter afsluiting van het trappenhuis en de gang op de verdieping is een hekwerk van siersmeedijzer aangebracht met daarop geprofileerde, blank geverniste houten leuningen. Het bordes was oorspronkelijk in terrazzo uitgevoerd.

  Ter hoogte van het bordes bevindt zich de vensterpartij met glas-in-loodramen. De door roeden verdeelde ramen hebben per raam een glas-in-loodvulling, voorzien van een gele en/of blauwe rand met in sommige ruitjes een klein ornament.

  Binnendeuren

  De deuropeningen zijn alle aangebracht in een terugliggend veld dat beëindigd wordt door een segmentboog. De boog en de rollaag boven het kozijn zijn in rode verblendsteen gemetseld met ertussen een gestuukt veld. De vensteropeningen aan het binnenterrein zijn op dezelfde wijze uitgevoerd.

  Bijna alle binnendeuren zijn origineel. De paneeldeuren zijn voorzien van een dubbel paneel aan de onderzijde met een door roeden verdeeld vier-, zes- of negenruitsraam. Drempels en neuten zijn uitgevoerd in hardsteen.

  Lokalen

  De klaslokalen zijn voorzien van drie grote raampartijen met naar binnenvallende bovenramen. De vensterbanken zijn uitgevoerd in geprofileerd hout. De wanden zijn gestuukt en voorzien van een hoge houten plint. Lambriseringslijsten, originele betimmeringen en vloeren zijn niet meer aanwezig.

  Zolder

  Via een houten trap met kwart is de zolder bereikbaar. Deze ruimte wordt bepaald door de diverse spanten van de kapconstructie, waaronder hele, halve, hoek, topgevel en kilkeperspanten. De gehele zolder wordt momenteel gebruikt als bergruimte.

  Gymnastieklokaal

  Geen opname.

  Beschrijving tuin

  Het pand beschikt zowel aan de voor- als aan de achterzijde over een buitenterrein. Aan de voorzijde is dit ingericht als speelplaats. De terreinen hebben geen monumentale waarden.

  Waardering

  Cultuurhistorische waarde

  Het pand is van cultuurhistorisch belang als voorbeeld van een vroeg 20e-eeuws schoolgebouw. Het pand is van cultuurhistorisch belang als voormalige openbare gemeenteschool in de Transvaalbuurt.

  Architectonische waarde

  Het pand is van architectuurhistorisch belang door het ontwerp, materiaalgebruik en de detaillering van de gevels. De vensterpartijen met zandstenen aanzetstenen en tussendorpels, de afwerking van de topgevels in hardsteen, de speklagen in groene, geglazuurde steen en de entreepartij, geaccentueerd door het middenrisaliet met afwijkende gevelopeningen en tegeltableau, zijn karakteristiek voor het pand. Het pand is van architectuurhistorisch belang als onderdeel van het oeuvre van de dienst Gemeentewerken Dordrecht (J.N. van Ruyven?).

  Het pand is van architectuurhistorisch belang door de aanwezigheid van originele elementen in het interieur, zoals het tochtportaal, het trappenhuis met glas-in-lood ramen, de paneeldeuren en de bijzondere detaillering van het schoon metselwerk in binnenmuren, trappenhuis en deur- en vensteropeningen.

  Situering

  Het pand heeft grote stedenbouwkundige waarde als vrijstaand object dat onderdeel is van het stedenbouwkundig patroon van de woonwijk Transvaalbuurt. Door zijn architectuur en voorplein vormt het gebouw een prominente verbijzondering in de stedenbouwkundige structuur en levert daarmee een belangrijke bijdrage aan het karakter van de wijk.

  Gaafheid

  Het pand is van belang door de redelijke gaafheid van het complex. De voor- en zijgevels zijn vrijwel ongewijzigd, de gevels aan het binnenterrein zijn voor een groot deel in originele staat. De nooduitgangen met brandtrappen verstoren hier het beeld.

  Het interieur is voor een deel behouden gebleven; de verbouwing van 1989 heeft de structuur van het pand enigszins gewijzigd, waarbij plafonds aan het zicht onttrokken zijn door verlaagde systeemplafonds.

  Bijlage

  • 
    9122709.pdf (opent in een nieuw venster)

  ---