Crabbehof
Objecten met monumentenstatus in de wijk Crabbehof.
-
Talmaweg 10 (kasteel)
- Naam: Crabbehof
- Datering: XVII-b
- Oorspronkelijke functie: Woonhuis
- Postcode: 3317RB
Omschrijving
De "Crabbehof". In plattegrond vierkante KASTEELBOERDERIJ (XVII b), herbouwd na een brand (XX A). Geprofileerde geblokte ontlastingsbogen, muurankers.
Torentje, afkomstig van de Kloveniersdoelen (1636) te Dordrecht, onderste geleding vierkant, boven achtzijdig.
Voorgevel met twee vooruitspringende vleugels met trapgevels.
Fraai in het hout gelegen.
Fraai gebouw van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde.
Publicaties
- Rob Haan, Via Heisterbach en Crabbehoff naar het eeuwige leven, tijdschrift Vereniging Oud-Dordrecht nr.1 2018.
- Henne van Heeren, Heeft Crabbehoff een middeleeuwse voorganger gehad?, tijdschrift Vereniging Oud-Dordrecht nr.2 2016.
- A.P. van den Hoek. Boerderijen en hun bewoners in de Groote Waard. Deel 1 'Eiland van Dordrecht'. Heinenoord 2006.
- C. van Rossum, De voornaamste vermaaken der Dordtenaaren: Een studie naar de opkomst en neergang van de buitenverblijven op het Eiland van Dordrecht (1600-1832), 2017.
- Chr. J. Walson, Crabbehoff: Van schouwenhofstede tot vormingscentrum, 1979.
Externe links
-
Talmaweg 10 (koetshuis)
- Naam: Koetshuis De Crabbehof
- Datering: 1830
- Oorspronkelijke functie: Koetshuis
- Bouwstijl: Traditionalisme
- Postcode: 3317RB
Inleiding
Klein KOETSHUIS bij kasteelboerderij de Crabbehof (rijksmonument nr. 13681). Het koetshuis staat tegenover de hoofdentree van de Crabbehof en dateert volgens de gevelsteen boven de voordeur uit 1830. Het koetshuis is gebouwd in Ambachtelijk-traditionele bouwtrant.
Omschrijving
Eenlaags koetshuis onder zadeldak, opgemetseld in rode baksteen vanuit een rechthoekige plattegrond. De gevelhoeken van het pand en de deur- en vensteromlijstingen zijn van gele baksteen. Hoek- en sluitstenen van natuursteen. Uitgemetselde dakranden met uitkragende zandstenen hoeken.
In de kopse gevel (noord) bevinden zich garagedeuren uit 1934 onder een betonnen latei met daarboven nieuw metselwerk. Daarboven een smalle, uitgemetselde korfboog met gebeeldhouwd kopje in de sluitsteen. In de puntgevel een ovaal gestuct cartouche. Sierlijke muurankers.
De rechter zijgevel (west) is symmetrisch met in het midden een blind venster en aan weerszijden een deur. Centraal een topgevel waarachter een steekkap, met een ovaal gestuct cartouche en een uitkragende zandstenen geveltop.
De linker zijgevel ligt direct aan het water dat rondom het gehele perceel van de Crabbehof is aangelegd. Hierin twee blinde deuropeningen met ruitvormig siermetselwerk.
In de achtergevel een kruiskozijn onder een korfboog. Hardstenen vensterbank en zandstenen hoekstenen. In de puntgevel een ovaal gestuct cartouche.
Waardering
Het koetshuis is van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde.
- Het koetshuis heeft architectuurhistorische waarde vanwege het bijzondere materiaalgebruik en de vormgeving.
- Het koetshuis heeft ensemblewaarde als historisch-functioneel onderdeel van de kasteelboerderij de Crabbehof.
- Het koetshuis is gaaf in hoofdvorm en detaillering van het exterieur.
Externe links
-
Zuidendijk 287 en 289 (heulbrug)
- Naam: De Crabbeheul
- Datering: 1920
- Oorspronkelijke functie: Heulbrug
- Bouwstijl: Traditionalisme
Algemene beschrijving
20e-eeuwse bakstenen heulbrug met houten leuning over de dijksloot van de Zuidendijk.
Historie gebied
Tussen 1421 en 1617 stroomde in de omgeving van de huidige Crabbeheul een kil met de naam De Crabbe. In dit toen buitendijkse gebied staat op een kaart uit 1611 al een opvallend vierkant gebied aangegeven, dat (ook) De Crabbe wordt genoemd.
In 1617 wordt de Zuidpolder gerealiseerd met als dijk de Zuidendijk. Het vierkante gebied De Crabbe valt grotendeels binnen de Zuidpolder en kent een eigen perceelsindeling, die sterk afwijkt van de die in de Zuidpolder. Het 'vierkant' is bereikbaar via een korte weg vanaf de Oudendijk. Het meest westelijke deel (ten westen van de Zuidendijk) valt in 1617 dus buiten de polder en ligt dan nog buitendijks.
In 1657 wordt de polder Wieldrecht ten westen van de Zuidpolder gerealiseerd en daar binnen valt dan het meest westelijke deel van het vierkante gebied De Crabbe, ontsloten vanaf de Zuidendijk en den Crabbe Wegh. Ook in dit deel van het vierkante gebied is de percelering sterk afwijkend van die in de polder Wieldrecht.
Op een kaart uit 1673 is duidelijk te zien dat in het vierkante gebied - nu Crabbegront genoemd – de buitenplaats Crabb Hof met entreelanen en siertuinen staat. In het meest westelijke deel staan twee gebouwen, waarschijnlijk hoeves, waarvan die aan de Crabbeweg ook een siertuin heeft. Dit is waarschijnlijk een voorganger van de hoeve Crabbestein. Aangenomen wordt dat op dat moment het gehele vierkante gebied De Crabbe inclusief bebouwing in bezit is van de eigenaar (en mogelijk stichter) van de buitenplaats Crabbehof, de heer Damas Barthoutz van Slingeland. Er blijkt ook een bomenlaan te lopen tussen de buitenplaats Crabbehof en de Zuidendijk-Crabbeweg-Crabbestein dwars door het vierkante gebied.
Pas op een kaart uit 1923 staat duidelijk een brug aangegeven ter hoogte van de huidige Crabbeheul. Mogelijk is dit de eerste stenen brug en werden houten voorgangers – vonders of houten loopplankbruggetjes – op deze locatie op oudere kaarten niet aangegeven. Opvallend is wel dat op deze kaart ook voor het eerst een oost-west lopend pad direct vanaf de entree van de Crabbehof richting Zuidendijk lijkt te lopen. In 1939 staan dit pad en de brug ook duidelijk op de kaart.
Tot circa 1960 heeft het vierkante gebied De Crabbe zijn overwegend agrarische karakter behouden. Pas met de bouw van de wijk Crabbehof in de jaren 60 van de 20e-eeuw veranderd dit karakter. De grenzen van het oude vierkante gebied De Crabbe zijn in het Zuidpolderdeel nog grotendeels bewaard gebleven en hebben de inrichting van de wijk mede bepaald. Het directe oost-west pad van Crabbehof naar Zuidendijk kent sindsdien enige knikken, maar wel nog altijd als voetpad in gebruik met De Crabbeheul als brug.
De grenzen in het Wieldrechtse polderdeel van De Crabbe zijn zo goed als verdwenen en de verbinding/relatie is vrijwel verloren gegaan.
Ligging
De heulbrug De Crabbeheul verbindt – voor voetgangers en fietsers - de wijk Crabbehof met de Zuidendijk.
Hoofdvorm
Traditionele bakstenen boog-of heulbrug.
Historie heulbruggen
Op het Eiland van Dordrecht is met name vanaf de 17e eeuw een zeer groot aantal gemetselde heulbruggen gebouwd. Een heul is een oud woord voor een duiker of een overdekte waterloop. De brug over die duiker of watergang wordt heulbrug genoemd.
Elke dijk werd/wordt geflankeerd door minimaal één, later zelfs twee dijksloten om het overtollige water uit de polder af te kunnen voeren. De dijk functioneert ook als ontsluitingsweg voor de polder en bebouwing ligt hier dan ook over het algemeen dichtbij. Soms werd er gebouwd tussen dijk en dijksloot, soms ook achter dijk en sloot.
In het laatste geval is een heulbrug over de sloot nodig om het huis/boerderij te kunnen bereiken vanaf de dijk/weg. Ook de schaarse andere polderontsluitingswegen werden/worden aan twee kanten geflankeerd door een bermsloot.
Rond 1900 zijn veel van deze wegflankerende sloten – die ook dienst deden als open riolen - met het oog op hygiëne en het tegengaan van cholera-epidemieën gedempt en de bijbehorende bakstenen heulbruggen gesloopt. In de tweede helft verdwijnen er nog meer wegsloten en heulbruggen om ruimte te maken voor bredere wegen, fietspaden en parkeerplaatsen.
Het aantal resterende gemetselde heulbruggen is dus gedecimeerd en daar waar nu nog sloten/watergangen aanwezig zijn, zijn ze vanwege voortdurend en frequent gebruik, vaak al geheel of gedeeltelijk vervangen door modernere versies in metaal of beton.
Bouwgeschiedenis
De stenen brug staat voor het eerst aangegeven op een kaart uit 1923. Het is echter mogelijk dat er een oudere houten voorgangers zijn geweest.
In de tweede wereldoorlog – waarschijnlijk 1944 of 1945 - is de stenen heulbrug door de Duitse bezetter opgeblazen maar daarna al weer snel hersteld.
In 2001 is de heulbrug op initiatief van de Stichting Zuidendijk door de gemeente Dordrecht gerenoveerd. In 2003 kreeg de brug officieel de naam De Crabbeheul.
Beschrijving
Beide frontmuren en de vier vleugelmuren van de heulbrug zijn opgetrokken in rode bakstenen in kruisverband. De brug heeft een rondgewelf van (gecementeerde?) baksteen. De boog is afgezet met een rollaag van rode bakstenen. Het houten hekwerk steunt op speciale hardstenen consoles blokken in de vleugelmuren en is door meerdere ijzeren beugels aan de muren verbonden.
Beschrijving omgeving
Staand op de heulbrug is er goed zicht op de 17e-eeuwse Zuidendijk met haar markante dijklintbebouwing en op de karakteristieke dijksloot langs de Zuidendijk. De dijksloot en de oevers vormen een groen-blauwe zone tussen de rode bebouwing van de Zuidendijk en de wijk Crabbehof. Helaas is er geen directe zichtverbinding (meer) met de buitenplaats Crabbehof.
Waardering
Cultuurhistorische waarde
De Crabbeheul is een 20e-eeuws onderdeel van het oorspronkelijk 17e-eeuwse landgoed Crabbehof.
Landgoed en herenhuis Crabbehof liggen in een markant vierkant gebied dat tot ver in de 20e-eeuw De Crabbe of Crabbegrond werd genoemd. Hof en grond werden vernoemd naar een grote kil die vóór de inpoldering in 1617 in het gebied stroomde: de Crabbe. De Crabbegrond lag opvallend genoeg zowel in de Zuidpolder (1616) als in de polder Wieldrecht (1657): de Zuidendijk liep er van noord naar zuid doorheen en de bij het herenhuis horende hoeve Crabbestein lag aan de overzijde ofwel ten westen van de Zuidendijk.
De Crabbehof heeft lange tijd twee entreelanen gehad. De hoofdentree liep vanaf de Oudendijk, de andere dwars over Crabbegrond naar de Zuidendijk, richting hoeve Crabbestein en Crabbeweg. Deze oostwest-entreelaan is rond 1800 echter in onbruik geraakt. Pas kort vóór 1923 ontstaat er een nieuwe oostwestverbinding tussen Crabbehof en Zuidendijk. Mogelijk heeft de bouw van de modelboerderij aan de Oudendijk in 1912 (nu een manege aan de Spirea 1, gemeentelijk monument) en in bezit van de eigenaar van de Crabbehof dhr. Staring, hier ook nog een rol in gespeeld
Het herenhuis is door de eeuwen heen regelmatig en ingrijpend verbouwd, het landgoed is perceelsgewijs steeds verder opgesplitst en in de jaren 60 van de 20e-eeuw werd op de Crabbegrond de wijk Crabbehof gebouwd. In de infrastructuur van de wijk is de oorspronkelijke vierkante vorm van de Crabbegrond deels nog herkenbaar en heeft die de nieuwe wijkindeling deels mede bepaald.
De huidige stenen heulbrug De Crabbeheul is een relatief recente (20-eeuwse) toevoeging aan de buitenplaats Crabbehof, hoewel oudere houten voorgangers niet uit te sluiten zijn.
In 2003 kreeg de heulbrug officieel een straatnaam: De Crabbeheul: vernoemd naar de kil De Crabbe en het vierkante gebied De Crabbe. Daarin volgt het de traditie van de buitenplaats Crabbehof (Rijksmonument), de hoeve Crabbestein (gemeentelijk monument), de (inmiddels verdwenen) Crabbeweg en de nieuwbouwwijk Crabbehof met het Crabbehofpad.
Architectonische waarde
Het betreft een klassieke in baksteen gemetselde heulbrug. Op de huidige locatie is waarschijnlijk kort vóór 1923 een bakstenen heulbrug gebouwd, in het verlengde van het oost-west verlopende pad van herenhuis Crabbehof naar de Zuidendijk.
De oorspronkelijke brug is in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter tot ontploffing gebracht. Aan het eind van de bezetting, of kort daarna, is zij weer opgebouwd.
Situering
De heulbrug De Crabbeheul heeft ensemblewaarde in relatie tot de voormalige buitenplaats Crabbehof. Van de buitenplaats resteren nog het 'kasteel' Crabbehof (Rijksmonument), met bijbehorende omgrachting, heulbrug en hekwerk; het koetshuis (Rijksmonument) en de modelboerderij aan de Oudendijk (Spirea 1, gemeentelijk monument).
De brug maakt in combinatie met een nieuw pad in elk geval sinds circa 1923 een directe oost-west verlopende verbinding mogelijk tussen Crabbehof en Zuidendijk. Die verbinding was bedoeld als ontsluiting van de buitenplaats voor paard en wagen en was oorspronkelijk afgesloten met een hek (privébezit).
Door de aanleg van de wijk Crabbehof (jaren '60) en de daarbij behorende nieuwe infrastructuur, met name de Talmaweg, zitten er sindsdien een aantal verspringingen in het pad, dat sindsdien Crabbehofpad heet. De heulbrug is nu een openbare langzaamverkeersverbinding tussen de wijk Crabbehof en de Zuidendijk.
In combinatie met de vroegere boezem is hier een aantrekkelijke groenblauwe verblijfs- en doorgangszone ontstaan.
Gaafheid
Sinds 2001 verkeert de heulbrug in goede staat.
Unieke waarde
Op het Eiland van Dordrecht resteren nog enkele bakstenen heulbruggen, maar er zijn er ook al veel verdwenen of ingrijpend gewijzigd.
Bijlage
-
9123784.pdf (opent in een nieuw venster)
Externe links