Cornelis de Wittstraat
-
Cornelis de Wittstraat 14-16
- Datering: XX-b
- Oorspronkelijke functie: Woon-bedrijfspand
- Bouwstijl: Amsterdamse school
- Postcode: 3311GD
Algemene beschrijving
Vrijstaand woon-/bedrijfspand.
Ligging
Het pand is gelegen in de 19e eeuwse schil aan de Cornelis de Wittstraat.
Hoofdvorm
Pand op rechthoekig grondvlak in drie bouwlagen met kap.
Bouwgeschiedenis
De Cornelis de Wittstraat (en in het verlengde de Spuiboulevard en het Kromhout) was een reeds lang bestaande verbinding die evenwijdig aan de rand van de historische kern liep en deze van zuidwest naar noordoost volgde.
Volgens mededelingen van de huidige eigenaar was in dit pand een busbedrijf gevestigd. De bussen reden door het pand heen naar het achterterrein waar ze werden gestald. De opening aan de voorzijde was afsluitbaar met (de nog bestaande) deuren; de opening in de achtergevel was niet afsluitbaar.
Beschrijving exterieur per gevel
Voorgevel
De topgevel is opgetrokken in licht bruinrode baksteen in kruisverband en wordt beëindigd door het dakoverstek.
Op de begane grond is de entree gesitueerd aan de linkerzijde. Een met een ellips beëindigde deuropening is begrensd door een koppen-rollaag. In de deuropening bevindt zich een gelijkvormige deur van verticaal verwerkte houten delen. In de deur bevond zich tussen sierelementen een smal hoog venster, dat met een plaat is afgedicht.Voor de entree en de gevel is recent een hellingbaan aangebracht.
Rechts van de entree is de gevel grotendeels geopend met een ellipsvormige boog, begrensd door drie koppen-rollagen. De doorgang is afgesloten met dubbele houten deuren van verticaal verwerkte houten delen. In de deuren bevindt zich een dubbele mandeur. Nu de deuren buiten gebruik zijn gesteld is de onderzijde van de deuren voorzien van een doorgaande horizontale beschieting.
Boven de entree bevindt zich een op een betonnen plaat driehoekig uitgemetselde erker. Op verdiepingsniveau is in de erker een kozijn op driehoekig grondplan opgenomen. Aan beide zijden is het kozijn voorzien van een drieruits raam en een tweeruits bovenraam met een glas-in-loodvulling. De erker wordt beëindigd door een plat dak met fors overstek.
Aan de rechterzijde op dit niveau bevindt zich een brede vensteropening met onder een drielicht met een breed ongedeeld raam en aan weerszijden een drieruits raam en boven een breder vierlicht met vier tweeruits bovenramen met een glas-in-loodvulling.
Op de tweede verdieping bevinden zich twee tweelichten met ongedeelde ramen, die van elkaar gescheiden zijn door een overhoeks uitgebouwd betimmerd houten zuiltje.
De gevel wordt bekroond met aan weerszijden een schouder in metselwerk, die aan de linkerzijde hoger is opgetrokken als schoorsteen. Tussen de schouders bevindt zich het aan de onderzijde betimmerde dakoverstek, met aan de basis een recht gedeelte.
Linker zijgevel
De gevel is opgetrokken in licht bruinrode baksteen in kruisverband. Het rechter geveldeel - de hoofdbouwmassa - wordt beëindigd door het houten boeiboord van de goot. Het twee bouwlagen tellende linkergedeelte - de uitbouw - wordt beëindigd door het houten boeiboord van het platte dak, waarop een houten hekwerk met horizontale regels staat.
De gevel is geheel blind uitgevoerd.
Achtergevel
De topgevel van de hoofdbouwmassa evenals de gevels van de aanbouwen zijn opgetrokken in licht bruinrode baksteen in kruisverband. De topgevel wordt beëindigd door een houten boeiboord. Beide uitbouwen - links één bouwlaag en rechts twee - worden beëindigd door het houten boeiboord van het platte dak, waarop een houten hekwerk met horizontale regels staat.
Op de begane grond is de gevel onder een zware latei geheel geopend en voorzien van een moderne roldeur. Oorspronkelijk was de opening niet afgesloten.
Grenzend aan het beloopbare dak op de eerste verdieping bevindt zich aan de linkerzijde een brede gevelopening, met in het kozijn dubbele deuren met een achtruits glaspaneel en rechts daarvan een enkel vast deel met eenzelfde indeling. Boven bevindt zich een drielicht met tweeruits bovenramen met een glas-in-loodvulling. Het rechterdeel van de gevel is op het niveau van de eerste verdieping afgedekt door de tweelaags uitbouw. In de zijgevel van de uitbouw bevindt zich links een klein tweeruits raam en rechts een deuropening met in het kozijn een deur met boven de stapeldorpel een ongedeeld raam en een tweeruits bovenlicht.
Op de tweede verdieping bevindt zich links een tweelichte met ongedeelde ramen en rechts een deuropening met in het kozijn een deur boven de stapeldorpel. Hier tussenin is een schoorsteen uitgebouwd, die is opgetrokken tot boven de dakrand.
In de geveltop bevindt zich een vensteropening met een drieruits raam.
Rechter zijgevel
De gevel is opgetrokken in licht bruinrode baksteen in kruisverband. Het linker geveldeel - de hoofdbouwmassa - wordt beëindigd door het houten boeiboord van de goot. Het één bouwlaag tellende rechtergedeelte - de uitbouw - wordt beëindigd door het houten boeiboord van het platte dak, waarop een houten hekwerk met horizontale regels staat.
De gevel is geheel blind uitgevoerd.
Kap
Het zadeldak is gedekt met rode verbeterd Hollandse pannen.
In het rechter dakvlak staat direct boven de goot een lage brede dakkapel met aan de voorzijde een tweelicht met ongedeelde ramen.
Beschrijving interieur per bouwlaag
Begane grond
Het grootste deel van dit niveau was bestemd als doorgang van de straat naar het achterterrein. De van de straat naar achteren aflopende bestrating in klinkers resteert.
In de huidige situatie is de vloer (deels) uitgevlakt.
Aan de linkerzijde achter de voordeur bevindt zich een kleine hal met aansluitend de trap naar de verdieping.
Eerste verdieping
Aan de linkerzijde bevindt zich het trappenhuis met aangrenzend een overloop. Aan de voorzijde bevindt zich in het verlengde hiervan een kamer en aan de achterzijde de keuken in de uitbouw.
Aan de rechterzijde bevinden zich een voor- en achterkamer (en-suite), van elkaar gescheiden door schuifdeuren.
Tweede verdieping
Aan de linkerzijde bevindt zich het trappenhuis met aangrenzend een overloop. Aan de voor- en achterzijde bevindt zich in het verlengde hiervan een kamer.
Aan de rechterzijde bevinden zich twee kamers.
Zolder
De kapconstructie bestaat uit twee A-spanten, waarover de gordingen en nok liggen van voor- tot achtergevel.
Waardering
Cultuurhistorische waarde
Het pand is van cultuurhistorische waarde als uiting van de economische ontwikkeling van de negentiende-eeuwse schil, als industrieel gebouw. De oorspronkelijke functie als busbedrijf is nog op de begane grond herkenbaar.
Architectonische waarde
Het pand is van architectonische waarde omdat de architectuur van het object een gaaf en herkenbaar voorbeeld is van een kenmerkende cultuurhistorische ontwikkeling in de bouwkunst. De voor de bouwtijd typerende bouwstijl is kenmerkend voor de architectonische opzet van het object. Verder is het pand van architectonische waarde vanwege de functionele opzet van de begane grond.
Gaafheid
Het object is nauwelijks gewijzigd waardoor de cultuurhistorische en architectonische waarden goed bewaard zijn gebleven. De bouwkundige staat is redelijk tot goed.
Situering
De vrijstaande ligging van het object is markant.
Unieke waarde
In functioneel en architectonisch opzicht bezit het object een hoge zeldzaamheidswaarde.
Publicaties
- Kees Oversier, Het huis van mijn opa, tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.60 2016.
- Wim en Vera Rijlaarsdam, Het gemeentelijk monument aan de Cornelis de Wittstraat 14, tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.40 2011.
Bijlage
-
9121820.pdf (opent in een nieuw venster)
-
Cornelis de Wittstraat 28-30
- Datering: 1900-1901
- Oorspronkelijke functie: Kerkgebouw
- Bouwstijl: Rationalisme
- Architect: Reus
- Postcode: 3311GD
Inleiding
KERK met KOSTERSWONING voor de Remonstrantse Gemeente, in 1900-1901 gebouwd naar een ontwerp van de Dordtse architect H.A. Reus in een aan het Rationalisme verwante bouwstijl, met invloeden van de Art Nouveau in het bijzondere interieur. Het ontwerp voor de zaalkerk, in het kader van een besloten prijsvraag gemaakt, had als motto 'Eenheid in 't nodige, Vrijheid in 't onzekere, In alles de liefde'. De kerk werd gebouwd door de aannemer J. Kooyman Lz. op een perceel van de voormalige kleerblekerij 'de Verloren Zoon'. De kerk ligt iets schuin teruggerooid zodat een driehoekig voorplein is ontstaan.
In 1913 werden enige wijzigingen aangebracht en is naast de hoofdingang een extra deur geplaatst. De kerk staat in de negentiende-eeuwse schil van Dordrecht.
Omschrijving
De zaalkerk heeft een min of meer rechthoekige plattegrond en is boven de plint opgetrokken in rode baksteen, gemetseld in kruisverband. De kerk wordt afgesloten door een zadeldak met aangekapte dakkapellen, bedekt met rode kruispannen. De voorgevel (noord) heeft een risalerende middenpartij die uitloopt in een zich verjongende klokketoren met zadeldak. De dakschilden zijn bedekt met rode Bouletpannen. Aan de achterzijde bevindt zich de kosterswoning.
De kerk heeft rondboogvensters met rollagen en hardstenen onderdorpels en rechthoekige vensters met hardstenenen lateien, aanzetstenen en onderdorpels. Alle vensters hebben houten kozijnen. De middenrisaliet heeft een licht uitgemetselde ingangspartij met een tuitgevel. De dubbele toegangsdeuren met rondboogvormig bovenlicht zijn bereikbaar via twee hardstenen traptreden en hebben een gepleisterde omlijsting met deelzuiltjes met duiven in de kapitelen. In de booglijst staat in gouden letters het motto 'Eenheid in 't nodige, Vrijheid in 't onzekere, In alles de Liefde'. De deuren zijn voorzien van siersmeedwerk. De tuitgevel van de ingangspartij heeft een geblokte, gestucte gevelrand met in de top het Pax Christie symbool in goud.
Aan weerszijden van de entree een zijtravee met lessenaarsdak met rechts een rondboogvenster. Links een brede deur met drie staande zesruits deurlichten tussen een gestucte latei en een hardstenen drempel. Op de verdieping heeft de middenrisaliet een hoog drieruitsvenster met aan weerszijden een rondboogvenster geplaatst in een teruggemetseld gevelvlak. De zijgevels van de middenrisaliet zijn blind met langs de rand een getoogd boogfries waarin hardstenen blokken zijn verwerkt. Het schip heeft aan de voorzijde twee rechthoekige meerruitsvensters met glas-in-lood onder een gestucte latei, langs de dakrand een klimmend rondboogfries met hardstenen blokken. De vijf traveeën brede zijgevels hebben uitgemetselde steunberen en in teruggemetselde rondboogvormige gevelvlakken vier grote rondboogvensters met glas-in-lood. In de eerste travee is een klein rondboogvenster geplaatst. Tegen de achtergevel van de kerk staat de kosterswoning.
Het interieur en bankenplan zijn in originele staat. De kerkzaal heeft een ellipsvormig houten tongewelf met twee gietijzeren roosters. Het gewelf is door vier gordelbogen verdeeld in vijf traveen, die rusten op korbeelconstructies en geornamenteerde consoles. De houten preekstoel op natuurstenen voet, de orgelgalerij met gietijzeren zuiltjes en de rondlopende, hoge houten lambrizeringen zijn versierd met gesneden Art Nouveaumotieven. De koperen wandlampen en de twee rijke kroonluchters zijn eveneens vervaardigd in de stijl van de Art Nouveau. De achterwand heeft rond de kansel een muurschildering met symbolische voorstelling, die omstreeks 1910 is aangebracht.
Waardering
De kerk met kosterswoning is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische, de architectuurhistorische en de stedenbouwkundige waarde.
- De kerk is van cultuurhistorisch belang als goed voorbeeld van een vroeg twintigste-eeuwse zaalkerk en als een in stilistisch opzicht bijzondere schakel in de ontwikkeling in de kerkbouw in Nederland, in de voor de bouwtijd kenmerkende bouwstijl van het Rationalisme met een rijk Art Nouveau-interieur.
- De kerk is van architectuurhistorisch belang vanwege de kwaliteiten van het ontwerp, vanwege de bijzondere detaillering en de materiaaltoepassing, vanwege de samenhang tussen het exterieur en het in de stijl van de Art Nouveau uitgevoerde interieur, en als een bijzonder werk van het oeuvre van de Dordtse architect H.A. Reus.
- De kerk is van stedenbouwkundig belang vanwege de bijzondere situering in de negentiende-eeuwse schil van Dordrecht.
- De kerk is van belang vanwege de herkenbaarheid en de grote mate van gaafheid van in- en exterieur.
Publicaties
- E.H. Cossee, De Remonstrantse Gemeente te Dordrecht, Kwartaal & Teken van Dordrecht nr.1 1978.
- J.F. van Eck, Remonstrantse Gemeente Dordrecht 100 jaar, tijdschrift Vereniging Oud-Dordrecht nr.3 1997.
- J.F. van Eck, Misvattingen rondom de prijsvraag voor de bouw van de Remonstrantse Kerk, tijdschrift Vereniging Oud-Dordrecht nr.3 2000.
- Frits van Eck, Huis van steen en woord: de Remonstrantse Kerk te Dordrecht 1901-2001, 2001.
- Albert van Engelenhoven, Dordtse huizen in bouwhistorisch perspectief aflevering 3: De Dordtse architect Hendrik Adrianus Reus (1872-1935), december 1998.
- Olga Harmsen, De Remonstantse Kerk, Cornelis de Wittstraat 28, tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.53 2014.
- Fred van Lieburg, Heilige plaatsen in een Hollandse stad: Duizend jaar religieuze gebouwen op het Eiland van Dordrecht, Jaarboek Vereniging Oud-Dordrecht 2011.
Externe links