Bethlehemplein

• Bethlehemplein 2-20
  • Datering: 1935
  • Oorspronkelijke functie: Woningcomplex
  • Bouwstijl: Nieuwe Haagse School
  • Architect: van Bilderbeek & Reus
  • Postcode: 3311VB
   

  Algemene beschrijving

  Bouwblok 2 als onderdeel van een complex van vijf bouwblokken met portieketagewoningen rond het Bethlehemplein en de aansluitende straten (Elfhuizen, Lombardstraat, Raamstraat en de Nieuwe Hilstraat).

  Ligging

  Het complex ligt aan de zuidoostzijde van het centrum in het gebied begrensd door de Grote Spuistraat, de Voorstraat, de Visstraat en de Spuihaven.

  Hoofdvorm

  De gesloten bouwblokken, die doorlopen vanuit de aansluitende straten en de begrenzing van het Bethlehemplein vormen, tellen merendeels drie bouwlagen met grondgebonden en portieketagewoningen.

  Bouwgeschiedenis

  Vanuit het oudste vestigingsgebied aan weerszijden van de Voorstraatshaven werden als uitbreiding van het bebouwde gebied loodrecht hierop de straten landinwaarts aangelegd. Haaks hierop ontstonden dwarsgangen zoals de Lange Breestraat. De in elkaars verlengde gelegen verbindingsgangen (o.a. Hofstraat, Doelstraat, Wijngaardstraat, Korte Breestraat) ontwikkelden zich van erfontsluitingen tot belangrijke verbindingsstraten. Nadat de hoofdstraten waren bebouwd, ontwikkelde de bebouwing zich ook aan de verbindingsstraten. In de loop der tijden werden ook de achtergebieden volgebouwd aan stegen en paden.

  In 1920 wordt het Uitbreidingsplan van Dordrecht door de gemeenteraad aangenomen. Met name de al voor een deel gerealiseerde uitbreiding in Krispijn en ten oosten van de Oranjelaan werden met dit plan geformaliseerd. De stadsuitbreidingen leidden tot het vertrek van veel binnenstadsbewoners met als gevolg leegstand en verpaupering van de leegkomende bebouwing. Vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw werd gepoogd deze ontwikkeling te keren door de bouw van nieuwe woningen. In de binnenstad werd gestart met reconstructieprojecten. Vanaf 1922 werd het gebied Raamstraat / Elfhuizen / Hil gesaneerd.

  De sanering werd in 1935 afgesloten met de realisatie van het Bethlehemplein met de aangrenzende straten en de daaraan grenzende bebouwing naar het ontwerp van architectenbureau van Bilderbeek & Reus (bouwblok 1 en 2), architectenbureau Bakker & Van Herwynen (bouwblok 3 en 4) en onbekend (bouwblok 5).

  Alleen in bouwblok 3 werd vastgehouden aan de oorspronkelijke middeleeuwse infrastructuur. De overige bouwblokken creëerden een volledig nieuwe infrastructuur met de Nieuwe Hilstraat en het Bethlehemplein (1927). De straat met de naam Hil (voor het eerst genoemd in 1293) verdween helemaal van de kaart, net als het zuidelijke deel van de Raamstraat (voor het eerst genoemd in 1408).

  Bouwblok 2 is ontworpen door het bureau Reus en Van Bilderbeek. B. van Bilderbeek (Amsterdam 1876-Dordrecht 1955) werd opgeleid en gevormd tot architect in Amsterdam. In Dordrecht kreeg Van Bilderbeek tal van mogelijkheden om zijn liefde voor het vak voor behoud van historisch erfgoed tot uitdrukking te brengen. Naast het realiseren van nieuwe werken nam hij zitting in diverse beroeps- en culturele commissies in Dordrecht waarbij onder meer aandacht werd gevraagd voor de oude stad. Ook was hij betrokken bij de restauraties van diverse monumentale kerken, kerktorens en poortgebouwen. Behalve het ontwerp voor architectonische projecten was Van Bilderbeek ook actief als interieurarchitect en ontwierp hij tal van meubels, hang- en sluitwerkonderdelen en lampen.

  In 1917 associeerde Van Bilderbeek zich met architect H.A. Reus (1872-1935). Reus was opgeleid aan de Rotterdamse Academie voor Bouwkunst en al vanaf 1892 werkzaam in Dordrecht. Het duo werkte niet alleen tientallen jaren samen aan tal van projecten in Dordrecht maar verrichtten ook veel restauratiewerkzaamheden. Reus en van Bilderbeek ontwierpen diverse beeldbepalende sociale woningbouwprojecten in Dordrecht. Het woninggebrek in de binnenstad en het toenemend aantal bedrijven dat er zich vestigde deed de vraag naar nieuwe arbeiderswoningen flink stijgen.

  Beschrijving exterieur per gevel

  Algemeen

  De gevel is opgetrokken in lichtrode lange en vrij dunne baksteen in Noors verband met diep terugliggend voegwerk. De plint is in identiek verband opgetrokken in hardrode baksteen, afgesloten met een rollaag in baksteen van waalformaat. De gevel aan de zijde van het Bethlehemplein is hoger dan de overige gevels, wordt begrensd door boven de begane grond uitgemetselde schoorstenen en beëindigd met keramische tegels.

  De gevel in de Lombardstraat en het linker gedeelte aan de Raamstraat worden beëindigd met het op klossen uitkragende platte dak. Het rechter geveldeel aan de Raamstraat is hoger opgetrokken en wordt beëindigd met keramische tegels.

  De gevelopeningen zijn gesloten met een halfsteens rollaag. In de vensteropeningen liggen lekdorpels van keramische lekdorpelstenen.

  De bouwblokken van het gehele complex vertonen onderling veel overeenkomsten in vormgeving, materiaalgebruik en detaillering.

  Gevel (zijde Lange Breestraat)

  De gevel telt aan de linker zijde twee bouwlagen en rechts drie in aansluiting op de gevel aan de Lombardstraat.

  Aan de linker zijde bevindt zich een tuinmuur met daarin een met een rondboog gesloten deuropening. De deuropening is gesloten met een vlakke deur.

  In het lage geveldeel bevinden zich op de begane grond en de eerste verdieping twee vensteropeningen. De indeling van de kozijnen is gewijzigd.

  In het hoge geveldeel bevinden zich op de begane grond en de eerste verdieping twee vensteropeningen. De indeling van de kozijnen op de begane grond is gewijzigd.

  Op de tweede verdieping bevinden zich twee vensteropeningen met in het tweelicht ongedeelde ramen.

  Gevel (zijde Lombardstraat)

  De hoek met de Lange Breestraat is afgeschuind. Op de begane grond bevindt zich een vensteropening. De indeling van het kozijn is gewijzigd.In de gevel bevinden zich op de begane grond twee deuropeningen en een brede opening met drie gekoppelde deuropeningen. Voor de deuren ligt een hardstenen trede en een trede afgewerkt met keramische tegels. De deuren zijn gemoderniseerd. Boven de deuren is een bovenlicht aanwezig, bijna alle voorzien van glas-in-loodvulling.

  De vensteropeningen zijn voorzien van een drielicht of tweelicht met een bovenramen voorzien van glas-in-loodvulling.

  Boven de begane grond kraagt de gevel op de hoek met de Lange Breestraat uit op een betonnen basis. Op de eerste verdieping bevindt zich een over de hoek doorlopende grote vensteropening met een drielicht met bovenraam met een glas-in-loodvulling.

  In de gevel aan de Lombardstraat bevinden zich op de eerste verdieping twee vensteropeningen, met in het kozijn een ongedeeld onderraam en een bovenraam met een glas-in-loodvulling, een op een betonnen basis uitkragende driezijdige erker met boven de gemetselde borstwering een doorlopend drielicht, waarvan het centrale deel breder is dan de zijgedeelten. In het drielicht bevinden zich ongedeelde onderramen en bovenramen met een glas-in-loodvulling. Dit patroon herhaalt zich en wordt beëindigd door drie vensteropeningen en een op de hoek met het Betlehemplein met een tweelicht, alle voorzien van bovenramen met glas-in-loodvulllingen.

  Op de tweede verdieping bevindt zich op de hoek met de Lange Breestraat een over de hoek doorlopende grote vensteropening met een drielicht met in het midden ongedeelde stolpramen en in de zijgedeelten een ongedeeld draairaam. In de gevel aan de Lombardstraat bevinden zich op de tweede verdieping vensteropeningen met gemoderniseerde raampartijen. De erkers zijn voorzien van een gemetselde borstwering. Stolpdeuren geven toegang tot het balkon.

  Gevel (zijde Bethlehemplein)

  Deze gevel is symmetrisch van opzet.

  Het midden van de gevel is voorzien van een gevelopening over nagenoeg twee bouwlagen, die ter hoogte van de eerste verdieping iets is versmald en bovenin gesloten met een ijzeren twaalfruits raam met een glas-in-loodvulling. In de opening bevindt zich een gemetselde trap naar de portiek op de verdieping, waarvan het loopvlak is afgewerkt met keramische tegels. Een buisleuning is tegen de dagkanten aan weerszijden doorgezet tot op de voorgevel. Aan weerszijden achtereenvolgens een deuropening, een vensteropening met ongedeeld raam en een grote vensteropening met drielicht, en een gekoppelde dubbele deuropening. De uitvoering is identiek aan die van de gevel aan de Lombardstraat; alle openingen zijn voorzien van bovenramen met de originele glas-in-loodvulling.

  Op de eerste verdieping bevinden zich van links naar rechts een hoog gesitueerde kleine vensteropening met een tweelicht, een op een betonnen basis uitkragende driezijdige erker met boven de gemetselde borstwering een doorlopend drielicht. In het drielicht bevinden zich ongedeelde onderramen en een achtruits (midden) respectievelijk vierruits (zijkanten) bovenraam met een glas-in-loodvulling. Hiernaast een grote vensteropening met drielicht en bovenramen voorzien van glas-in-lood. Na de hoge gevelopening wordt deze situatie gespiegeld herhaald.

  Op de tweede verdieping bevinden zich achtereenvolgens een vensteropening met tweelicht, een herhaling van de erker op de eerste verdieping en drie vensteropeningen met bovenramen voorzien van glas in lood bovenramen, waarna de gevelindeling gespiegeld herhaald wordt.

  Gevel (zijde Raamstraat)

  De raampartijen van de vensteropeningen op de hoek Bethlehemplein en Raamstraat zijn gemoderniseerd, evenals de raampartijen aan de linkerzijde van de poort die toegang geeft tot het achterterrein van het complex.

  Aan de rechterzijde van deze poort is de gevelinvulling vrijwel origineel, op de aan de gevel op de begane grond bevestigde rolluiken na. De gevel indeling is bijna identiek, aan die van het centrale gedeelte van het Bethlehemplein met in het midden een grote gevelopening over nagenoeg twee bouwlagen. Naast deze opening aan weerszijden een vensteropening, een deuropening en een vensteropening met drielicht. In deze gevel zijn geen erkers toegepast: het drielicht wordt herhaald op de eerste en tweede verdieping. Alle openingen zijn voorzien van bovenramen met glas-in-loodvulling.

  Achtergevel

  Geen opname.

  Kap

  Het bouwblok is voorzien van een plat dak. Het bouwdeel aan de Lange Breestraat is voorzien van een zadeldak gedekt met rode opnieuw verbeterd Hollandse pannen.

  Beschrijving interieur per bouwlaag

  Geen opname.

  Beschrijving tuin

  De tuinen bezitten geen monumentale waarden.

  Waardering

  Cultuurhistorische waarde

  Het complex van bouwblokken is van cultuurhistorisch belang als representatief voorbeeld van vooroorlogse portieketagewoningen, waarbij in dit gebied als sluitstuk van een grootschalige sanering woningbouw voor de middenklasse gecombineerd met een enkele bedrijfsruimte werd gerealiseerd.

  Architectonische waarde

  Het woningblok is van architectuurhistorisch belang door het ontwerp van het bouwblok en de voorgevel in een sobere stijl beïnvloed door de stijl van de Haagse School. Het blok is tevens van architectuurhistorisch belang als onderdeel van het oeuvre van het Dordtse architectenbureau Reus en Van Bilderbeek.

  Gaafheid

  Het woningblok is gaaf in hoofdvorm. Het exterieur aan de voorzijde is grotendeels gaaf, ongeveer tweederde van de vensteropeningen zijn nog voorzien van originele raampartijen met bovenramen met glas-in-loodvulling. De bouwkundige staat is goed.

  Situering

  Het bouwblok heeft ensemblewaarde als onderdeel van de vijf bouwblokken die rond het Bethlehemplein zijn gerealiseerd. Het complex heeft stedenbouwkundige waarde als onderdeel van een planmatige aanleg waarbij het stratenpatroon afwijkt van de oorspronkelijke structuur en een plein gevormd wordt door de gevelwanden van de bouwblokken.

  Unieke waarde

  De bouwblokken bezitten in typologisch opzicht een zeldzaamheidswaarde binnen het historische centrumgebied.

  Publicaties

  • Loet Megens, Het ontstaan van het Bethlehemplein, tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.62 2017.
  • De Gemeentelijke monumentenlijst, tijdschrift Dordrecht Monumenteel nr.49 2013.

  Bijlage

  • 
    9122403.pdf (opent in een nieuw venster)

  ---